وضعیت صنعت تولید مرغ در ایران

دراین میان، زیربخش پرورش طیور و تولید گوشت مرغ یکی از ارکان اصلی این امر به شمار می‌رود که حجم قابل توجهی از سرمایه‌گذاری را به خود اختصاص می‌دهد. نرخ بالای اشتغال در این زیربخش که به طور مستقیم و غیر مستقیم مرغداری‌های گوشتی، مرغداری‌های مادر و اجداد، واحدهای جوجه‌کشی، کارخانه‌های خوراک و مکمل‌سازی، کشتارگاه‌ها، تولید تجهیزات مربوطه، حمل‌ونقل و… با این فعالیت درگیر هستند، از یکسو و اقبال عمومی ‌به مصرف گوشت مرغ از سوی دیگر، تولید گوشت مرغ را در کشور به محصولی استراتژیک تبدیل کرده است. همچنین طی سال‌های اخیر کشور ما به جمع ده کشور پیشرو در تولید گوشت در جهان پیوسته است. به‌رغم این امر، این فعالیت تولیدی به دلایل مختلفی از جمله کوچک و قدیمی‌ بودن برخی واحدهای تولیدی، نداشتن دانش تخصصی در برخی موارد، فقدان برنامه‌ریزی‌های جامع و یکپارچه، الگوی مصرف و… در مقایسه با کشورهای پیشرفته دارای بهره‌وری پایین‌تری است. یکی از جنبه‌های مهم پایین بودن بهره‌وری تولید در کشور، بالابودن سن پرورش و کشتار جوجه‌های گوشتی است که پیامدهای منفی نظیر افزایش ضریب تبدیل خوراک، مصرف بیشتر نهاده‌های دامی ‌به‌خصوص ذرت و کنجاله سویا، احتمال بیشتر بروز بیماری، تلفات و مصرف آنتی‌بیوتیک و افت کیفی لاشه را مطرح می‌سازد. همچنین به دلیل بازارپسند نبودن این محصول با وزن بالا در بازارهای منطقه‌ای و جهان، فرصت صادرات از کشور سلب می‌شود. بی‌تردید می‌توان با اتخاذ تصمیمات و انجام برخی اقدامات و برنامه‌ریزی‌ها، موجبات تغییر این الگوی نادرست تولید را اصلاح و متعاقبا موجبات ارتقای این فعالیت تولیدی را فراهم کرد. این نوشتار مروری-تحلیلی با رویکرد عملکردی و اقتصادی در راستای یک برنامه ملی جهت مدیریت سنی پرورش مرغ گوشتی با هدف افزایش بهره‌وری تهیه و تنظیم شده است.

مختصری از تاریخچه پرورش جوجه گوشتی در کشور

مرغداری صنعتی در ایران در دهه ۳۰ شمسی شکل گرفت و قبل از آن پرورش طیور به صورت کاملا روستایی و اولیه بود. در ابتدا تعدادی جوجه از نژادهای نیوهمپشایر، ردایلندرد و پلیموت راک از ایالات‌متحده وارد و در بین روستاییان و اطراف شهرها توزیع شد. سپس، تخم مرغ مورد نیاز و ماشین‌های جوجه‌کشی از خارج از کشور و عمدتا از کشورهای ایالات‌متحده، دانمارک و چین با قیمت بالایی به ایران وارد شد. در سال ۱۳۳۹ با تاسیس موسسه جوجه‌کشی نارمک متعلق به وزارت کشاورزی، صنعت نوپای مرغداری ایران با ماشین‌های جوجه‌کشی بزرگ و همچنین تشکیلات تجارتی تولید جوجه یک‌روزه در مقیاس وسیع آشنا شد و از سال ۱۳۴۳ پرورش گله‌های مرغ مادر در ایران آغاز شد. این گله‌ها که از نژادهای اصیل و خالص خارجی تهیه می‌شدند، به صورت جوجه یک‌روزه مادر از مزارع بزرگ مرغ اجداد در خارج از کشور خریداری و در ایران پرورش داده می‌شدند و از آنها تخم‌مرغ نطفه‌دار تهیه می‌شد. به این ترتیب پرورش تجاری طیور در اطراف شهرهای بزرگ نظیر تهران، اصفهان، مشهد، شیراز و … توسعه یافت. پس از آن در سال ۱۳۵۶ اولین مزرعه مرغ اجداد در کشور راه‌اندازی شد. پس از انقلاب اسلامی، تثبیت قیمت گوشت مرغ و تخم‌مرغ در دستور کار دولت قرار گرفت و قیمت این دو کالا در سطح معینی تثبیت شد. این سیاست تا اواخر سال ۱۳۶۸ و اوایل ۱۳۷۰ ادامه داشت. در این مقطع دولت جوجه یک‌روزه گوشتی و تخم‌گذار، دان و سایر نهاده‌های موردنیاز را با قیمت دولتی و در قبال دریافت تعهداتی مبنی بر تحویل گوشت، طبق ضوابطی خاص در بین مرغداران توزیع می‌کرد. البته، نظارت بر ضوابط تعیین‌شده در این فرآیند مشکل بود. در سال ۱۳۶۱ در راستای قطع وابستگی صنعت به جوجه‌های اجداد وارداتی، اقدام به راه‌اندازی یک لاین مرغ گوشتی (آرین) توسط سازمان دامپروری در مازندران شد. در سال ۱۳۶۲ مجتمع پرورش اجداد گوشتی در موسسه زیاران استان قزوین ایجاد شد و از آن به بعد بخش خصوصی نیز اجازه فعالیت در زمینه پرورش اجداد را یافت. به‌رغم این فعالیت‌ها، کشور ما همواره به واردات آمیخته‌های تجاری گوشتی، دان، دارو و واکسن وابستگی داشته است.